POLİURETAN NƏDİR?

Poliuretan, karbamat bağları ilə birləşdirilən üzvi birləşmələr zəncirindən ibarət polimerdir. Onlar elastik və sərt köpüklər, davamlı elastomerlər və yüksək performanslı yapışdırıcılar, sintetik liflər, kipləndiricilər, xalça altlıqları və sərt plastiklər hazırlamaq üçün istifadə olunur. Poliuretan süngərlər olaraq da bilinən elastik poliuretan köpüklər çarpayılarda və mebellərdə rahatlıq materialları kimi əvəzolunmazdır. Qeyri-elastik köpüklər ən çox istilik və səs izolyasiyası üçün istifadə olunur.

Poliuretan məhsulları çox vaxt uretanlar da adlanır. Bununla belə, onu etil karbamat kimi tanınan xüsusi uretan maddəsi ilə qarışdırmaq olmaz. Poliuretanlar etil karbamatdan hazırlanmır və tərkibində yoxdur.

Poliuretan

Poliuretanlar ilk dəfə 1937-ci ildə alman alimi Otto Bayer tərəfindən sintez edilmiş və diizosiyanatın diol ilə reaksiyası nəticəsində əldə edilmişdir. Ətraf mühitdə su varsa, diizosiyanatın bir hissəsi diol ilə polimerləşir, kiçik bir hissəsi isə su və qaz (karbon dioksid) çıxışı ilə reaksiya verərək məsaməli poliuretan quruluşunu (köpük və ya süngər quruluşu) əmələ gətirir. Yetişmə dövrünün sonunda (24-72 saat) çox güclü polimer quruluşu əldə edilir. Daha sonra diollar daha yüksək molekulyar çəki, polieter və ya polyester quruluşa malik poliollarla əvəz olundu. Beləcə əmələ gələn poliuretan daha güclü və elastik elastomer yaradır.

Poliuretanın maşın şinlərində istifadəsi

Bu gün poliuretanların elastik köpüklər (süngərlər), elastik və şişməyən elastomerlər, yapışdırıcılar, örtüklər, həm elastomer, həm də köpük quruluşunu ehtiva edən inteqral məhsullar, sərt köpüklər (izolyasiya materialları), sərt və şişməyən ağac imitasiya məhsulları kimi tətbiqləri var.

Polieter poliolları ümumiyyətlə köpük quruluşlu poliuretanlarda istifadə olunur. Elastik köpüklərdə şişirdici kimi sudan, sərt köpüklərdə isə sudan başqa istilik izolyasiyasını təmin edən qazlardan şişirdici kimi istifadə olunur. Elastik köpüklər ümumiyyətlə rahatlıq məqsədi ilə istehsal edildiyi üçün açıq hüceyrə quruluşunda, sərt köpüklər isə qapalı hüceyrə quruluşunda olmalı və tərkibindəki qazı buraxmamalıdır. Şişməyən poliuretanlarda komponentlərdəki nəm tamamilə aradan qaldırılmalıdır. Bunlardan başqa, polyester poliollardən istifadə edilən başmaq və ayaqqabı altlıqları da poliuretan tətbiqləri arasındadır. Bundan əlavə, oturacaqların üzlənməsi, çanta və ayaqqabılarda istifadə edilən süni dəri poliuretandır.

Poliuretanın sintetik fiber qumaşlarda istifadəsi

Göründüyü kimi geyindiyimiz ayaqqabıların altlığı olaraq oturduğumuz oturacaqlarda və yatdığımız çarpayılarda süngər və süni dəri, güzgü və oturacaqların bəzəklərində taxta imitasiya kimi, izolyasiya materialı kimi, soyuducu və su qızdırıcıları üçün, avtomobillərin konsolu və sükanı kimi, tibb sektorunda, soyuducu maşınlarda, fabriklərin və soyuducu otaqların divarları kimi, təyyarələrdə, müdafiə sənayesində, tikintidə, mədənçilikdə və dam örtük panelləri kimi poliuretan hər yerdədir.

Poliuretanın dam örtüyü panellərində istifadəsi

POLİURETANIN TARİXİ

Poliuretanın mənşəyi onun İkinci Dünya Müharibəsinin əvvəlində rezin əvəzedicisi kimi istifadə edilməsinə əsaslanır. Poliuretanlar ilk dəfə 1937-ci ildə alman alimi Otto Bayer tərəfindən sintez edilmiş və diizosiyanatın diol ilə reaksiyası nəticəsində əldə edilmişdir.

Bu yeni üzvi polimerin çox yönlü olması və məhdud materialları əvəz etmək qabiliyyəti ondan çoxlu tətbiqlərdə istifadə etməyə imkan vermişdir. Poliuretan örtüklər İkinci Dünya Müharibəsi illərində təyyarələrdə, kimyəvi və korroziyaya davamlı metal, ağac və divar bəzəklərində yüksək parlaq səthlərin alınması proseslərində istifadə edilmişdir.

Poliuretanın sörf taxtalarında istifadəsi

Müharibənin sonuna yaxın poliuretan örtüklər istehsal edildi, sənaye miqyasında istifadə edildi və xüsusi tətbiqlər üçün tərtib edildi. 1950-ci illərin ortalarına qədər poliuretanlar örtüklər və yapışdırıcılar, elastomerlər və sərt köpüklərdə mövcud idi. 1950-ci illərin sonlarına qədər elastik döşəklər kommersiya baxımından satışa çıxarıldı. Ucuz polieter poliolun inkişafı ilə elastik köpüklər bu gün bildiyimiz döşəmə və avtomobil tətbiqlərinə qapı açdı. Tərkiblər, aşqarlar və proses texnologiyaları təkamül etməyə davam edirdi; məsələn, avtomobillərin iç hissələrində gücləndirilmiş və qəliblənmiş hissələr, tək komponentli sistemlər kimi.